Dejavu Aslında Nedir, Neden Olur ? Aslıdan Daha Önce Gerçekten Yaşadık Mı ?
Deja vu, yaşanılan bir olayı daha önceden yaşamışlık veya görülen bir yeri daha önceden görmüş olma duygusudur. Peki neden olur ? Aslında bilimsel anlamda açıklaması oldukça basit gibi. Beynin sağ lobu ile sol lobunun milisaniyeden daha küçük bir zaman farkı ile çalışması, bir taraf diğer taraftan önce algıladığı için, geç algılayan taraf bu olayı daha önce yaşamış gibi olur. Sinir aksonlarındaki minik bir sapmadan kaynaklanır.
Bu konuda yapılan bir deneye katılan katılımcıların hayali olduğu belirlenen olayları düşündükleri sırada, beynin üst bölgesinde bulunan ve ayrıntısız biçimde olayların yalnızca ana fikrini belleğe alan bölgenin daha etkin olduğu gözlendi. Öncelikle bu bölümdeki anılarını düşünen kişilerin yalnızca kimi olayların genel hatlarını hatırlayabildikleri ve yanılabilecekleri ortaya çıktı.
Deja vu Nasıl Oluşur?
1928’den bu yana konuyla ilgili birçok hipotez ileri sürülmüştür. Bunlardan en güçlüleri ve deneysel arka plana dayananları hafıza ile ilişkili olan hipotezlerdir.
Kısa Dönem Kısmî Bilinç Kaybı
1941 yılında yapılan bir araştırma, deja vu‘nun nasıl oluştuğunu güzel bir şekilde göstermektedir: Dr. Banister ve Dr. Zangwill, deneklerine bazı materyaller göstermiş ve onları öğrenmelerini istemiştir. Sonrasında, hipnoz yöntemiyle hipnoz-sonrası bilinç kaybı hali yaratmışlardır; böylece, hipnoz öncesi gösterilen materyallerle olan hafıza bağlantılarını zayıflatmayı hedeflemişlerdir. Daha sonrasında, deneklere hipnoz öncesinde gösterdikleri materyalleri yeniden göstererek, ne hatırladıklarını sormuşlardır. 10 denekten 3 tanesi, bu materyalleri daha önce gördüğünü, ancak nerede gördüğünü hatırlayamadıklarını ve “deja vu yaşadıklarını” söylemiştir.
Sağlıklı kişilerde ve nörolojik rahatsızlığı olan kişilerde farklı dejavu deneyimleri yaşanıyor
Dejavu hissi için genel bir tanım yapmak mümkün ancak bu durum tamamen kişiye özel gerçekleşen bir deneyim olduğu için herkesin farklı bir dejavu deneyimi yaşadığı düşünülüyor. Düzenli olarak dejavu yaşayan kişilerin beynindeki gri maddenin daha az olduğu görüldü. Beynin en dış tabakası olan gri madde hareket, hafıza ve duygu kontrolünden sorumludur. Gri madde ne kadar fazlaysa bu hareketler de o kadar sağlıklı olur.
Dejavu yaşayan nörolojik rahatsızlığı olan kişilerin beyninin hipokampus, parahipokampal girus ve temporal neokorteks bölümlerinin yani anıların saklanması ve oluşturulmasıyla sorumlu bölümlerinin etkilendiği görülmüştür.
Dejavu yaşayan epilepsi hastası kişilerin beyninin hafıza ile ilişkili bölümleri etkilenirken dejavu yaşayan sağlıklı kişilerin beyninin duygusal bölümlerinin etkilendiği biliniyor. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse dejavunun asıl yaşanma nedeni, görsel anıları yöneten medial temporal lob içinde meydana gelen normal dışı sinyallerdir.
Şizofreni hastalarında, epilepsi hastalarında, vasküler demans hastalarında ve yoğun endişeye sahip kişilerde çok daha fazla dejavu deneyimi yaşanmaktadır. Bu kişilerin herhangi bir nörolojik rahatsızlığı olmasa bile dejavu çok daha fazla yaşanır. Dejavu dışında bu durum türlerini tanımlamak için kullanılan bazı kavramlar vardır;
- Deja entendu: zaten duyuldu.
- Deja eprouve: zaten deneyimlendi:
- Dejat: çoktan bitti.
- Deja pense: çoktan düşünüldü.
- Deja raconte: zaten anlatıldı.
- Deja senti: çoktan hissedildi ya da çoktan koklandı.
- Deja su: bu bilgi zaten biliniyor.
- Deja trouve: zaten bulundu.
- Deja vecu: zaten yaşandı.
- Deja voulu: zaten arandı.
Aslıdan Daha Önce Gerçekten Yaşadık Mı ?
Biraz daha geniş bir perspektiften bakacak olursak; Deja vu hissini Aslıdan daha önce gerçekten yaşadık mı ? sorusunun cevabı bilimsel olarak açıklanmış değil tabi ki bir çok var sayım ve ihtimalden söz edebiliriz. Fakat 23 yaşındaki bir İngiliz’in başına gelenler oldukça ilgi çekici..
Sürekli olarak Deja vu yaşayan, ‘Her şeyi daha önceden gördüğü için’ televizyon seyretmekten, radyo dinlemekten ve gazete okumaktan bile kaçınacak hale gelen İngiliz gencin durumunu inceleyen bilim insanları, ilk kez Deja vu’nun nedenleri arasında anksiyetenin de olabileceğini söylediler.
‘Bu vaka çok çarpıcıydı, çünkü adam genç ve Deja vu dışında olanların farkında. Ama aklının sürekli olarak kendisine oyun oynadığı duygusu yüzünden travma yaşıyor’ diyen Dr Moulin, hastanın artık Deja vu’nun de Deja vu’sünü görmeye başladığını anlattı. Sekiz yıldır bir zaman girdabına takılan genç adam, ne kadar gerginlik yaşadıysa, durum da o kadar kötü hale gelmiş.
